leven

Op het podium zit acteur Gijs Scholten van Aschat van Toneelgroep Amsterdam al voor de voorstelling te wachten. Het optreden gaat vanavond niet door. In de zaal wordt gepraat en ge-sms't. Nog voor het spel goed en wel is begonnen wordt al duidelijk dat toneel speelt met de werkelijkheid. Zeker is dat Gijs toneelregisseur Hendrik Vogler speelt die bezig is met de repetities voor zijn stuk Droomspel.

In de lucht zweven de stofdeeltjes van al weer verdwenen of gestorven toneelhelden. Ook dat is niet echt. De Rabozaal van de stadsschouwburg, de zwarte doos, ademt nog nieuwigheid. Toch denk ik daar tijdens de voorstelling niet aan en realiseer me pas achteraf dat het om een ruimte met nog maar weinig traditie gaat.

erkenning

Anna komt binnen, ze speelt de hoofdrol in Droomspel. Anna is de dochter van de aan lager wal geraakte diva Rachel. Ze zoekt in de repetitieruimte niet alleen een die dag verloren broche (die ze niet om had), maar eigenlijk ook de bevestiging bij haar regisseur en voormalige minnaar van haar moeder. Ze wil erkenning in woorden, maar ook in daden. Hendrik geeft die, breekt hem weer af en bouwt hem weer op. Voor een goed stuk zet hij immers alles in wat hij heeft. Hij ziet in de dochter haar jonge en gevierde moeder. Hij zegt dat een paar maal tegen haar. Daarop loopt een vrijpartij kapot. Rachel zelf komt binnen. Ze is haar 'schoenen' vergeten. Ze is dronken en zoekt seks. Bestaat ze wel of is ze een deeltje dat zweeft in de lucht? Gaat ze dood of was ze al dood? Aan de kijker de conclusie.

passie of evenwicht

Is het stuk vol emotie en agressie gericht tegen diezelfde passie, tegen de vervoering, tegen het ondergaan in alles wat de grenzen raakt? Dat kan je concluderen uit het beeld waarin Hendrik, Anna en haar vriend harmonisch samen optrekken; evenwichtig doorleven, wat praten over cultuur en politiek en een partijtje schaak op zijn tijd. Of gaat het over manipuleren om je doel te bereiken? Dat doen alle drie de spelers hier met verve, woorden en dijen. Zo houden ze zich staande en krijgen of herwinnen posities. Is dat onschuldig? Of gaat dat gepaard met slachtoffers? Ingewikkelde relaties, jaloezie en schimmen maken dat alle aandacht nodig is om het spel te volgen.

leven

Als een ingedikt leven storten de woorden, visies en emoties zich over je heen. In de pauze hoor ik mensen zeggen dat het niet geloofwaardig was. Dat kan ook bijna niet. Het leven – hoe intens ook – is dunner dan dat in een toneelstuk van Ingmar Bergman waar de grenzen worden gezocht. Zelf verdronk ik in de mooie ogen en de brede lach op het gezicht van Karina Smulders die Anna speelde. Voor mij was Na de repetitie overtuigend genoeg.

Persona

De man met wie ik ging, zei dat het heftigste nog moest komen. Na de pauze wordt dan nog Persona opgevoerd.

Het begint in dezelfde afgeperkte ruimte waarin ook Na de repetitie speelde. De repetitieruimte is ziekenhuiskamer geworden. Een naakte vrouw ligt op bed. Tijdens het spelen van Elektra stopte ze even met praten. Het is Elisabeth Vogler. Elisabeth is een gevierd toneelspeelster. De dag na de hapering valt ze ook thuis volledig stil. Zowel geestelijk als lichamelijk is er niets mis. Verpleegster Alma moet voor haar zorgen zoadat ze weer bij zinnen komt. Dat doet ze eerst in het ziekenhuis en later op een afgelegen eiland. Dat eiland wordt op het toneel gemaakt door de wanden van de ziekenhuiskamer weg te laten vallen. De kleine speelvloer die dan overblijft wordt omringd door een vijver vol water. Een storm waait een regenbui met kracht over het podium waar beide speelsters als verliefd doorheen rennen.

niets 

Persona is een stuk voor twee vrouwen. De andere twee rollen zijn bijrollen. De echtgenoot van Elisabeth is nauwelijks van belang. Alhoewel. Als hij verschijnt dan pas blijkt hoe de twee vrouwen inelkaar zijn opgegaan. De dokter is een intrigante, maar komt in het stuk nauwelijks voor. Ze legt met die valse houding wel de kiem voor het slot. Over blijven Alma en Elisabeth. De eerste praat en de ander zegt letterlijk één keer 'Niets'. Het stuk is onder meer een kritiek op de domheid van de mens in 't algemeen en de theaterbezoeker in het bijzonder. Dat wordt verwoord door de toch al niet plezierige dokter in een pleidooi voor infantiliteit om de theaterbezoeker te bekoren.

Moet de expliciete beschrijving van een seksspel tussen twee jonge vrouwen en jongens (de jongste is dertien) op het strand daarom opgevat worden als porno die nog wel mensen trekt? Of is seks nu eenmaal deel van het leven en wordt de scene daarom zo beeldend in woorden neergezet? De woorden waarmee 'de orgie' wordt verteld zijn melancholiek, teder en liefdevol.

neeslepend

Naast neerbuigendheid over de intelligentie en mogelijkheden van de mens worden in het toneelstuk ook andere grote levensvragen gesteld. Is het leven bedoeld voor grote meeslepende doelen? Bijvoorbeeld je leven in dienst van de verpleging stellen; zorgen voor andere mensen. Heeft het zonder zo'n doel wel zin? Of is het om te roken en te drinken en verantwoordelijkheden van je af te schudden? Elisabeth die de drank en sigaretten aanvoert kan al tijden niet meer functioneren. Je kan hier een antwoord in zien.

ruimte

Opvallend is dat de pratende onzeker is en de zwijgende kracht uitstraalt. Pas als Alma leest hoe neerbuigend Elisabeth over haar oordeelt in een brief aan de dokter gaan de verhoudingen verschuiven. Ze laat haar aandoenlijke houding varen. Ze wil niet gebruikt worden. Ze vindt dat wat ze in vertrouwen op het eiland heeft verteld niet doorgebriefd moet worden aan de buitenweereld, in casu de arts. Ze is niet langer slechts begripvol en met zichzelf bezig. Ze spreekt haar visie en oordeel uit en neemt haar ruimte. Pas dan gaat het leven voor beide weer verder.

Marieke Heebrink: Rachel in Na de Repetitie en Elisabeth Vogler in Persona

Karina Smulders: Anna in Na de Repetitie en Alma in Persona

Gijs van Scholten Aschat: Hendrik Vogler in Na de Repetitie en echtgenoot van Elisabeth in Persona

Frida Pittoors: Dokter in Persona

Bespreking Theaterkrant: Boeiend tweeluik over de rol van de kunst, door Tuur Devens gezien 6 december 2012

De stukken worden nog gespeeld in: Amsterdam, Antwerpen, Arnhem, Breda, Brussel, Creteil, Luxemburg, München.